Hammâd b. Seleme b. Dînâr (ö.167/783)

Sâbit b. Eslem’den rivayette bulunanların önde gelenlerinden olan Hammâd b. Seleme b. Dînâr, imâmü’l-kudve ve seyhü’l-İslam gibi sıfatlarla nitelendirilmis ve nahivci kimliğiyle tanınmıstır. Künyesi Ebû Seleme olup Rebî’a b. Mâlik ailesinin mevlâsıdır. Kız kardesinin oğlu ise kendisi gibi Sâbit b. Eslem’den rivayette bulunmus olan Humeyd et-Tavîl’dir.İbn Adiyy, el-Kâmil, II, 527 Zehebî, a.g.e., VII, 444 Buhârî, Târîhu’l-kebîr, III, 22; Zehebî, a.g.e., VII, 444; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, III, 11 Temîm, Kureys ya da Himyerî b. Kürâse’nin mevlâsı olduğu rivayetleri de vardır. Buhârî, Târîhu’lkebîr, III, 23 Zehebî, a.g.e., VII, 444

Rivayetleri Buhârî – muallak olarak- ve Müslim’in Sahîh’leri ile Ebû Dâvûd, Nesai, İbn Mâce ve Nesâî’nin Sünen’lerinde bulunmaktadır. Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, VII, 254; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, III, 11

İbn Ebû Müleyke, Enes b. Sîrîn, Muhammed b. Ziyâd el-Kuresî, Ebû Hamza Nasr b. ‘Imrân ed-Dubeî, Sâbit el-Bünânî Ammâr b. Ebû Ammâr, Abdullah b. Kesîr ed-Dârî el-Mukrî, Ebû ‘Imrân el-Cevnî, Katâde b. Dâime Amr b. Dînâr gibi birçok kimseden rivayette bulunmustur. Buhârî, Târîhu’l-kebîr, III, 22 Zehebî, a.g.e., VII, 445-445; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb,III, 11-12

Kendisinden ise İbn Cüreyc, İbn Mübârek, Yahyâ el-Kattân ve Saîd b. Süleymân gibi kimseler rivayette bulunmustur. Zehebî, a.g.e., VII, 445; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb III, 12

Zehebî onun hakkında, “ilim denizlerinden bir denizdir, sadûk ve hüccettir” demistir. Fakat ilmi yönünün Sâbit’in bir diğer öğrencisi olan Hammâd b. Zeyd kadar kuvvetli olmadığını belirtmistir. Zehebî, a.g.e., VII, 446

Ebû Abdullah el-Hâkim, Hammâd’ın hıfzının zayıflığından ve isnaddaki kisileri tek bir lafızla zikretmesinden bahsetmistir. Bu yüzden Müslim onun sadece Sâbit b. Eslem’den yaptığı rivayetleri almıstır. Zehebî, a.g.e., VII, 446-447

İbn Hanbel ise Sâbit b. Eslem hakkında bilgi sahibi olan kisinin Hammâd b. Seleme olduğunu söylemis bizim katımızda sika râvîlerdendir değerlendirmesini yapmıstır Yine Ali b. el-Medînî de Sâbit b. Eslem’den hadis rivayet edenler içerisinde Hammâd’dan daha sâbit olan bir baskası yoktur demistir. Zehebî, a.g.e. VII, 448, VII, 446; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb III, 15 Ali b. el-Medînî, İlelül-hadîs, s. 87; Zehebî, a.g.e., VII, 447; İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb III, 16

Zehebî de Hammâd hakkında; hadiste imam olmakla birlikte Arapçaya fıkıha ve sünnete olan ehliyetini de ifade ederek onu metheder. Zehebî, Siyer, VII, 447

İbn Hacer, Sâcî’nin; “hafız, sika ve me’mûn”; İbn Sa’d’ın “sika ve kesîru’l-hadis” değerlendirmeleri ile İclî’nin “sika, salih ve hasenü’l-hadîs değerlendirmelerini nakletmistir. İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb, III, 15

Abdurrahman b. Mehdî de onun manevi yönünü ifade etme adına “yarın öleceksin dense yaptığı amellerde bir değisiklik olmazdı. İbn Hacer, Tehzîbü’t-Tehzîb III, 13

Zehebî de onun vaktinin evrad ve ibadetle mamur olduğunu belirtmistir. Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, VII, 255; Zehebî, Siyer, VII, 447

Hammâd b. Seleme’nin h.167’de 76 yasında vefat ettiği kaynaklarda açıklanmaktadır. Buhârî, Târîhu’l-kebîr, III, 22; Mizzî, Tehzîbü’l-Kemâl, VII, 255; Zehebî, a.g.e., VII, 453