Tevhîd’in Çeşitleri

İbni Teymiyye rahimehullah diyor ki: “İhlâs Sûreleri’nin her ikisi de –Tevhîd’in çeşitlerini içermektedir. Birincisi “Kul yâ eyyuhe’l kâfirûn” sûresi, İrâdî ve Amelî Tevhîd’i, İkincisi olan “Kul huvellâhu ehad” sûresi, Kavlî ve İlmî Tevhid’i ifâde etmektedir. İrâdî ve Amelî Tevhîd; kulun kasd ve irâdesiyle ibâdeti Allah’a hâs kılmasıdır. Kavlî ve İlmî Tevhîd de kulun, Allah’ı mutlak mânâda “Bir” bilmesi ve “Allah birdir, hiçbir benzeri ve ortağı yoktur!” diye söylemesidir.” (16 – Tavdîhu’l Makâsıd ve Tashîhu’l Kavâid Fî Şerhi Kasîdeti. İbn Kayyim, Ahmed b. İsâ, Zuheyr eş-Şâviş’in tahkîki ile birlikte, el-Mektebetu’l İslâmî, 3. Baskısı, 1406 Hicrî Levâmiu’l Envâri’l Behiyye, Muhammed es-Sefârinî, Mektebetü’l Hâfikayn, 2. Baskısı, 1402 Hicrî. )

İbn Kayyim rahimehullah da diyor ki: “Tevhid, iki kısımdır: Birincisi, ilim ve itikâdla ilgili, ikincisi irâde ve kasıdla ilgilidir. Birincisi Tevhîd-i İlmî, ikincisi de Tevhîd-i Kasdî ve İrâdî olarak isimlendirilir. Birincisi ilim, mârifet ve dînî naslarla ilgili olduğu gibi, ikincisi de irâde ve kasıdla ilgili bulunmaktadır. Ayrıca ikinci kısım tevhîd, Rubûbiyet Tevhîdi ve Ulûhiyet Tevhidi kısımlarına ayrılmakta ve böylece Tevhîd, üç kısım olmaktadır.” (Şerhu’l Akîdeti’t Tahâviyye, İbn Ebi’l İzz ed-Dımeşkî, Abdullâh et-Turkî ve Şuayb el-Arnavud, Müessesetü’r Risâle, Hicrî 1408, 1. Baskısı.)

Yine İbn Kayyim, “En-Nûniyye” adlı kasidesinde der ki: “Dinle ve bil ki: Allah elçilerinin getirdiği Tevhîd, iki çeşittir. Ve her ikisi de dînin en sağlam kaynaklarındaki kesin delillerle sâbittir. Gözünü aç ve iyi bak ki, bu konuda dahî yabancı şeyler söylenir. Bak bakalım, yarın İlâhî huzurda çok ağır basacak olan tevhîd, hangi tevhîdtir?! Elbette ki, dînde yeri ve kaynakları olan Kavlî ve Fi’lî Tevhid’tir. Ve bu Fi’lî Tevhîd de, ayrıca iki nev’e ayrılır. Ve Tevhîd’in herbir nev’i, Allah’ın Kitâbı’nda mevcuttur. İşte Tevhîd’in bir nev’i de; Rahmân olan Allah’a ibâdetinde O’nu birlemendir. Ve bu da: “Aslâ O’ndan başkasına kul olmaman, temeli imân olan Şerîat’in emri dışındaki bir şeyle de ibâdet etmemendir.” (Akîdetu’l Muslimîn, Sâlih el-Belîhî, 2. Baskısı, 1404 Hicrî.)

Allâme Sefârinî de şöyle der: “İyi bil ki Tevhîd, üç kısımdır: Rubûbiyet Tevhîdi, Ulûhiyet Tevhîdi ve Sıfatların Tevhîdi.” (Suâlun Ve Cevâbun Fî Ehemmi’l Mühimmât, Abdurrahmân es-Sâdî, Dâru’l Âsıme, 4. Baskısı, 1410 Hicrî)

Hâfız Hakemî de şöyle demiştir: “Tevhîd İki kısımdır: Birincisi; İlmî, Haberî ve İtikâdî Tevhîd, ikincisi de Talebî, Kasdî ve İrâdî Tevhîd’tir.” (Mecmûu Fetâvâ Ve Makâlâtun Mutenevvia, Abdulazîz b. Bâz, 2. Baskısı, 1409 Hicrî.)