İrca: Amel'in imandan olmadığını ileri süren görüştekilerin savundugu mezheptir. Bu konuda Bağdadî der ki: "Bunlara Mürcie adının verilmesi, bunların ameli imandan saymamalarındandır. Bk. el-Farku Beyne'l Firak:202

Mürcie fikrini ilk kez ortaya atanlar. Haricîlerin tekfir düşüncesine bir tepki olarak ortaya çıkanlardır. Bilindiği gibi Hz. Ali ve Muaviye ile ilgili olan hakem meselesinde Hariciler her ikisini de tekfir ediyorlardı. Ancak bu tekfir sebebiyle ortaya çıkan mürcie imana taalluk eden bir irca değildi.

İrca (Mûrcie) mezhebi görüşü hakkında ilk söz edenler, sahabeden Allah için savaşanların bu işi (fiili) hakkında söz etmişlerdir.
Aslında İrca hakkında ilk konuşan kimse, Hasan b.Muhammed b. Hanefiyye'dir. Kendisi 99. H. yılında vefat etmiştir. Hasan b. Muhammed b. Ali b. Ebî Talib, annesine nisbetle Hanefiyye demiştir. İhtilafa dair en bilgin olan kişiydi. Halkın en güvenilir olanıydı. Bkz. Tehzîbu't-Tehzîb:2/320.

Nitekim kendisiyle ilgili hal tercemesi yazanların tümü bunu söylemektedirler.
İbn Sa'd bu zatın tercemesiyle ilgili olarak şunları yazıyor:

"Kendisi ilk kez Mürcie ile ilgili olarak söz edenlerdendir." Durumu bu şekilde ifade ettikten sonra diyor ki: "Zazan ile Meysere, kendisinin yanına gelirler, kendisini İrca (Mürcie)hakkında yazdığı kitaptan ötürü kınarlar. O da Zazan'a şöyle söyler: "Ey Ebâ Ömer! Keşke ölseydin de onu yazmasaydım. Tabakât: 5/328.

Burada söz konusu edilen İrca, Hz. Ebu Bekir ile Hz. Ömer'in hilafetinden sonra fitne olayına katılanların durumuyla ilgili bir ircadır.

Nitekim İbn Hacer (r.a.)'da, bizim için bu manayı pekiştirmektedir. Kendisi de bu kitabı görmüştür. Bu konuda derki: "Hasan b. Muhammed'in söz konusu ettiği İrca (mürcielik), bizzat Ehl-i Sünnetin kınayıp tenkit konusu ettikleri ircaın dışında kalan bir ircadır. Bu da iman ile alakalıdır. Nitekim ben, Muhammed b. Hasan'ın yazdığı Kitaba vakıf oldum. Bu kitabı İbn Ebi Ömer, kendisine ait olan iman hakkındaki kitabında tahric etmiştir, bu kitabının sonuna eklemiştir. Burada derki:

"Bize Abdulvahid b. Eymen'den ibrahim b. Uyeyne anlattı (tahdis etti) ki, Hasan b. Muhammed, bu Kitabı halka okumam için bana emretti.

İmdi asıl konuya gelince: Biz size Allah'tan korkmayı (takvayı) tavsiye ederiz. Bu arada Allah'n kitabıyla öğüt vermek, onunla tavsiyede bulunmak ve orda var olanlara tabi olmakla ilgili olarak bir çok şeylerden sözetmişti. Burada kendi itikadını da anlatmıştı. Daha sonra kitabının sonunda şunları yazmıştır: "Biz Ebu Bekir ile Ömer'i -Allah her ikisinden de razı olsun severiz, onların velayetini kabulleniriz. Onlarla birlikte cihada gideriz. Çünkü ümmet, hem Hz. Ebu Bekir ve hem Hz. Ömer'le ilgili olarak her hangi bir tartışma ve ihtilafa girmemiştir. Her ikisinin durumuyla ilgili olarak herhangi bir kuşkuya kapılmamışlardır. Ancak bu ikisinden sonra gelip de fitne olayına karışanların durumları nakkında işi erteleriz (ircaya saparız), ikisinden sonra gelenlerin durumlarını Allah'a havale ederiz..." diye devam etmiştir. Tehzîbu't-Tehzib:2/230-321.

Hasan b. Muhammed'in söz konusu ettiği mürcielik bu idi. Nitekim İbn Hacer de bunu teyid etmektedir. Çünkü bu kitaba kendisi muttali olmuştur. Buna göre: "İman ile alakalı olan Mürcielikle, bu zatın Mürcieliğinin bir ilgisi yoktur."
Ancak kimi islâmî kaynaklara göre ise "Mürcie" mezhebi ilk çağın sonlarında bilinmekteydi.
İmam Buharînin Sahih'inde ifade olunduğuna göre; "Zeyd b. Haris el-Yamî. Mürcie mezhebiyle ilgili olarak Ebu Vail'e sorular sormuştur. Buharî, Fethu'l-Bârî şerhi, H. 48.

Ebu Davud Tayalîsî'nin rivayetinde ise daha çok bir açıklık yer almaktadır. Buradaki açıklık Buharînin rivayetine göre çok daha nettir. Burada anlattığına göre; "Mürcie mezhebi ortaya çıkınca, ben Ebû vail'e gittim. Bunu ona anlattım sordum)... Menhetu'l-Ma'bûd fî Tertîb-i Müsnedi't-Tayalîsî Ebî Davûd:2/75.

İbn hacer de buna şu ilavede bulunuyor: "Bu durum, bu kimseden çıktı. Çünkü adamın sorusu, onların itikadıyla ilgiliydi. Bu ise, onlar ortaya çıkınca olmuştur, Ebul vail ise 99 h. yada 82 h. de ölmüştü. Fethu'l-Bârî: 1/112

Firak kitaplarında anlatıldığına göre: "Gaylan ed-Dımaşkî. Kadercilik görüşünü Mabed el-Cühenî'den almıştır." Bilindiği gibi Mabed, Mürcie mezhebini savunurdu.
Ebu'l-Hasan el-Eş'ari der ki: "Zerkan, Gaylan'dan şunları aktarmaktadır, İman: Dil ile ikrardan ibarettir ki, bu da tasdik demektir, Allah'i bilmek yani tanımak ve Allah'ın fiillerini tanımak, imandan değildir. Makalâtu'l-İslâmiyyîn:1/1217; el-Farku Beyne'l Firak:206; el-Milel: 1/146.

Şehristani'nin anlattığına göre Gaylan: "ilk kez Kaderiye ve Mürcie görüşünü ortaya atan kimsedir. el-Milel: 1/139

Biz, Mürcie görüşünü ilk defa ortaya atanın Gaylan olduğu noktasında Şehristaniye katılmakla birlikte, kader konusunu ilk kez ortaya atan kişinin kim olduğunu önceki sayfalarda belirtmiştik.

Adı geçen Gaylan. H. 105 yılından sonra öldürüldü. Kendisi birinci asrın sonlarına doğru yaşamıştı. Bu bakımdan Gaylan, iman konusundaki Mûrcielik görüşünü ortaya atanların ilki kabul edilir. Daha sonra ise, h. 128 yılında öldürülen Cehm b. Safvan gelir. Bu da şu düşünceleri savunmuştur: "İman, bizzat tanımaktır." Nitekim konuya ilişkin sözleri gelecektir. Belki de kendisi bunları Gaylan'dan almıştır. Gerçi en iyisini Allah bilir ya, her ikisi de ikinci asrın başlarında yaşıyorlardı.